De week van 4 Mei • De Joden van Feyenoord

Tijdens de Nationale Herdenking op 4 mei worden in Nederland alle oorlogsslachtoffers herdacht. Ook Feyenoord kent haar littekens. Zo werden er onder meer Joodse Feyenoorders vermoord ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. In de week dat Nederland stilstaat bij de gruwelijkheden uit het verleden, belicht 1908.nl de Joodse geschiedenis van Feyenoord.

Deel I: De Joden van Feyenoord

Er wordt zelden bij stilgestaan, maar ook Feyenoord had voor de Tweede Wereldoorlog Joodse leden. Mede door onderzoek van Mark Lievisse Adriaanse, Jan Oudenaarden, FSV De Feijenoorder, Joods Erfgoed Rotterdam en het Joods Monument, werd duidelijk dat de club veel meer Joodse leden heeft verloren in oorlogstijd dan altijd werd gedacht.

Minimaal 45 Feyenoorders zouden zijn gedood in de Tweede Wereldoorlog, zowel leden als donateurs. Bijna allemaal kwamen ze om in concentratiekampen. Meer dan de helft kende een Joodse achtergrond. De cijfers laten zien dat de club sterk werd beïnvloed door de vooroorlogse Joodse cultuur. 

Isaac Pinhashick
In 1915 was Isaac Pinhashick de eerste Feyenoorder met Joodse roots, zo reconstrueerde Jan Oudenaarden in zijn boekenserie ‘De geschiedenis van Feyenoord’. De club bestond destijds nog maar zeven jaar. In 1920 kende Feyenoord, toen nog gehuisvest aan het Afrikaanderplein, al meer Joodse leden in haar bestand. Een logisch gevolg van de aanwezigheid van de Joodse gemeenschap in Rotterdam. “Feyenoord vormde door zijn ledenbestand en zijn supportersaanhang al een getrouwe afspiegeling van de bevolking van Rotterdam-Zuid”, aldus Oudenaarden. 

Geschiedschrijving
De geschiedenis van de Feyenoord Joden is even tragisch als die van de andere Feyenoorders die omkwamen, wellicht zelfs tragischer. De Joodse Feyenoorders die de oorlog niet overleefden werden grotendeels in november 1941, op bevel van de Rijkscommissaris, uitgeschreven uit het ledenbestand. Sommigen voelden de bui vermoedelijk zelf al hangen en meldden zichzelf af.  Zij waren Feyenoorders, actieve leden van de club, danwel nuttige donateurs. Vaak ontbraken zij in vrijwel elke geschiedschrijving over de vijf duistere jaren van de club. Dat kan komen omdat ze al geen lid meer waren op het moment dat ze werden opgepakt, gedeporteerd, en vermoord, en daardoor de banden al grotendeels verbroken waren. Waarschijnlijker is dat het komt omdat ze zelf niet konden vertellen over hun oorlogsbelevenissen. En hun nabestaanden ook niet. Want die zijn er niet. Ook dood.

Joden in Rotterdam
Rotterdam was voor de Tweede Wereldoorlog na Amsterdam en Den Haag de stad met de grootste Joodse gemeenschap van Nederland. Die geschiedenis gaat terug naar 1610, als vanuit Portugal Joodse handelaren naar Rotterdam komen en een handelsverdrag sluiten. Later in de eeuw komen ook Joden uit Polen en Duitsland in Rotterdam wonen. De gemeenschap groeit gestaag en telt in 1940 zo’n dertienduizend leden.

Voetbalclubs
Gevoetbald werd er ook.  De meeste voetballende Joden lijken lid te zijn geweest van Sparta. Dat had vermoedelijk vooral geografische redenen: het was de grootste club van de rechter Maasoever, het deel van Rotterdam waar de meeste Joden woonden. Het maakt het des te opmerkelijker, en treuriger, dat Sparta als eerste en enige grote Rotterdamse voetbalclub, een bord ‘Verboden voor Joden’ vrijwillig bij de poorten van Het Kasteel hing. Joodse leden werden van het terrein afgestuurd. Hoe anders was het bij Neptunus, dat ook veel Joodse leden kende. Daar werd na het verbod op Joden in 1941 een lange zijde van het veld steevast gesloten voor publiek, zodat Joden van achter de sloot de wedstrijd alsnog konden volgen.

Van de dertienduizend Rotterdamse Joden overleefden misschien iets meer dan duizend de oorlog. De deportaties begonnen in de zomer van 1942 en waren na ongeveer een jaar afgerond. Duizenden Joden werden in Loods 24, nabij het Wilhelminaplein en richting Feijenoord, geregistreerd en uiteindelijk gedeporteerd. Voor 6.536 mensen was de Loods het laatste wat ze van Rotterdam zagen. Onder hen waren ook Feyenoorders. Niemand keerde levend terug.

Erkenning
Tijdens de oorlogsjaren werden veruit de meeste Joodse Feyenoorders vermoord. Daarmee was binnen een aantal jaren de complete Joodse cultuur bij de club verdwenen. Binnen de voetbalvereniging werd dit amper vastgelegd, omdat de Joodse leden op het moment van hun moord geen lid waren. Dat was alleen niet hun eigen keuze geweest. Dit kwam door een lange reeks aan uitsluitende wetten, waardoor hun lidmaatschap was ontnomen, als voorbereiding op de Holocast. Vele clubs hebben hierdoor in de officiële geschiedschrijving geen passage gewijd aan de gruwelijke kaalslag binnen hun ledenbestand. De aandacht hiervoor kwam pas vele jaren later. 

Tekst: Met dank aan FSV De Feijenoorder