De week van 4 Mei • Joodse Feyenoordfamilies

Tijdens de Nationale Herdenking op 4 mei worden in Nederland alle oorlogsslachtoffers herdacht. Ook Feyenoord kent haar littekens. Zo werden er onder meer Joodse Feyenoorders vermoord ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. In de week dat Nederland stilstaat bij de gruwelijkheden uit het verleden, belicht 1908.nl de Joodse geschiedenis van Feyenoord. 

Deel VI: Joodse Feyenoordfamilies

Maar wie waren de Joodse Feyenoorders? Waar woonden ze? Hoe zag hun leven eruit? Waar kwamen ze om? Een poging om de rood-witte slachtoffers van het nazisme en antisemitisme uit de anonimiteit en vergetelheid te halen.

De familie Naarden
Barend Naarden en zijn zoons Emmanuel en Aron waren echte Feyenoorders. Barend, op 27 augustus 1901 geboren in Amsterdam, is donateur, Emmanuel, geboren op 7 februari 1927, spelend lid, net als zijn broertje Aron, geboren op 12 augustus 1928. Moeder is Catho Louise Blom, geboren op 11 december 1902 in Giessen-Nieuwkerk. 

Vader Barend heeft een winkel in herenkleding. In mei 1938 gaat de familie aan de Groene Hilledijk wonen, op Zuid. Het is in die tijd dat Emmanuel en Aron bij Feyenoord gaan voetballen. Aron, de jongste van het gezin, schrijft zich in april 1940 uit als verenigingslid. Het is opmerkelijk dat hij überhaupt lid mocht worden, want de leeftijdsgrens was eigenlijk dertien, maar wellicht vertelt het iets over de sterke verbondenheid van de familie Naarden met de club. Emmanuel blijft wel lid, totdat in het najaar van 1941 verenigingen worden opgeroepen hun Joodse leden te verwijderen. Feyenoord gehoorzaamt: Emmanuel wordt uitgeschreven. Het gezin woont dan inmiddels in Hillegersberg,

Het is vermoedelijk op dat adres dat ze worden verraden, door ene ‘Tante Bertha’. Die vrouw wordt er na de oorlog van verdacht Joden voor tienduizend gulden een veilige overtocht naar Engeland te verzekeren, maar iedereen die haar voor die dienst betaalden worden tussen Rotterdam en Hoek van Holland door Duitsers opgepakt. Barend Naarden vertrouwt haar zijn huis en textielverzameling toe in ruil voor een veilige vlucht.

In Engeland kwam de familie nooit aan. Barend, Catho-Louise, Emmanuel en Aron zagen elkaar ergens in september 1942 voor het laatst. De verscheuring van de familie is gruwelijk. Moeder en zoon Aron worden begin september gedeporteerd naar Auschwitz. Daar worden ze op 14 september geëxecuteerd. Emmanuel overlijdt op 31 maart 1943 in Kamp Seibersdorf. Vader Barend op 21 augustus 1944 in Auschwitz.

De Vries/Velleman
Een andere Joodse familie met een nauwe band met de club was de familie Velleman. Salomon wordt geboren op 26 augustus 1913 en groeit nabij de Meent. Salomon trouwt met Elisabeth de Vries en werkt aanvankelijk als koopman, maar is aan het begin van de oorlog leraar. 

Er schuilt wellicht een zekere romantiek in het verenigingsleven van Feyenoord voor de oorlog. Elisabeth de Vries is namelijk de zus van Herman de Vries, ook een Joodse Feyenoorder. Stelde hij Elisabeth voor aan zijn Feyenoord-kameraad Salomon? Salomon en Esther trouwen op 1 mei 1940, vlak voordat de bommen vallen. Ze krijgen tijdens de oorlog twee kinderen: Jack, geboren op 9 oktober 1940, en Alexander, geboren op 19 mei 1942. 

Niemand van het gezin overleeft de oorlog. Waar de meeste Velleman’s naar Auschwitz werden gedeporteerd, overlijdt Salomon op 30 november 1943 in Dorohucza, in Polen. Zoon Jack is in juli 1941 om onduidelijke redenen al overleden. Alexander wordt net geen één jaar; hij komt op 14 mei 1943 om in Sobidor, een dag voor zijn moeder Elisabeth.

Ook Herman de Vries komt om in een kamp. De Vries, slager van beroep en sinds 1937 lid van Feyenoord, wordt op 30 september 1942, kort nadat hij bij een Joodse razzia in Rotterdam is opgepakt, vermoord in Auschwitz. Wat moet Sara Preger, moeder van Feyenoorders Elisabeth en Herman, geleden hebben. Zij overleeft de oorlog namelijk wel, en overlijdt uiteindelijk pas in 1969. Al haar kinderen en kleinkinderen zijn vermoord in kampen.

Leendert Droomer
Leendert Droomer wordt geboren op 4 maart 1926 en groeit op in het centrum van Rotterdam. Zijn ouders Levie, een groentekoopman, en Roosje Wijmans, verhuisden in 1941 naar de Anna Paulownastraat. Opmerkelijk is dat Leendert zich als lid registreert als woonachtig aan de Josephstraat. Maar daar heeft het gezin volgens het adresboek van de gemeente nooit gewoond. Mocht Leendert eigenlijk niet voetballen en schreef hij zich daarom op een vals adres in, zoals meer jongens deden?

Hoe dan ook, het volledige gezin Droomer wordt tijdens de duistere september van 1942, als duizenden Rotterdamse Joden worden opgepakt, naar Auschwitz gedeporteerd. Daar komen ze ook om het leven. Op 30 september 1942 vermoorden de nazi’s Leendert, de heimelijk voetballende scholier, en zijn ouders Levie en Roosje.

Gebroeders Van der Horst
De tragische geschiedenis van de Feyenoord Joden is dus grotendeels ook een tragische familiegeschiedenis. Dat wordt nog eens duidelijk bij de gebroeders Machiel (1917), David (1920) en Salomon (1923) van der Horst. Het drietal wordt in de jaren dertig lid van Feyenoord. Machiel is de talentvolste; hij schopt het tot het vierde elftal. Hoewel de broers sterk verbonden lijken aan Feyenoord, is geen van hen aan het begin van de Tweede Wereldoorlog nog Feyenoord-lid. 

Feyenoorder of niet, geen van de drie overleeft de oorlog. David, Salomon en Machiel, en hun vader Arend, geboren in Schoonhoven, maar later naar Rotterdam getrokken, en moeder Judic Brandon worden allemaal op dezelfde treurige dag vermoord. Op 23 april 1943 eindigt in kamp Sobibor de familiegeschiedenis van de drie Feyenoord-broers en hun ouders.

Collectieve Feyenoord-geschiedenis
Net als de broers Van der Horst zijn er meer Rotterdamse Joden omgekomen in de oorlog die enige tijd Feyenoord-lid waren, maar zich in de jaren voor het uitbreken van de oorlog al uitschreven. Zij ontbreken dan ook logischerwijs op de droevelijst die Feyenoord na de bevrijding publiceert, met daarop alle overleden clubleden en -donateurs. Maar ook zij maken deel uit van de tragedie van de Joden in het algemeen, en de Feyenoord Joden in het bijzonder.

In totaal moeten er in de decennia voor de Tweede Wereldoorlog enkele tientallen, misschien twintig, Joden lid zijn geweest van Feyenoord.  Zij voetbalden in het rood en wit, waren donateur of ‘gewoon’ lid. Ze woonden in dezelfde huizen en in dezelfde straten als de andere Feyenoorders. Dat maakt het ergens raar dat over hun geschiedenis en hun verbondenheid met de club zo weinig bekend is. 

Een andere reden dat er over de Feyenoord Joden zo weinig bekend was is een simpele doch treurige: niemand kon het navertellen. De Feyenoorders die in dit artikel zijn genoemd, stierven niet alleen. Ook hun broers en zussen werden gedeporteerd en vermoord. Net als hun ouders. En ook hun broers en zussen. En neven en nichten. De Rotterdamse families Naarden, Velleman en Van der Horst werden volledig uitgemoord door de nazi’s. Niemand die de herinneringen in leven kon houden.

Daarom moeten wij Feyenoorders dat maar doen. Barend, Emmanuel, Aron, Salomon, Herman, Machiel, David, Salomon, Levie en Leendert waren Feyenoorders. Dat maakt van hun geschiedenis ónze collectieve clubgeschiedenis.

Met dank aan: Archief Sportclub Feyenoord/Henk van der Stoep. Dit artikel verscheen eerder in de mei-uitgave (2015) van Hand in Hand, het magazine van FSV De Feijenoorder.